بررسی جامعه شناختی ادبیات داستانی سال های 1320 تا 1332 با تأکید بر داستان های دختر رعیت ، زن زیادی ، به دزدی رفته ها ، حاجی آقا ، نامه ها

چکیده جامعه‏شناسی ادبیات، یکی از شیوه‏های نقد ادبی است که گئورگ لوکاچ و لوسین گلدمن از برجسته‏ترین نظریه‏پردازان آن هستند. این نظریه در ایران، توسط آثار جمشید مصباحی‏پور و سپس ترجمه‏های محمدجعفر پوینده رواج پیدا کرد. ردپای آرا و نظریات لوکاچ و گلدمن را می‏توان در ادبیات داستانی ایران در ده? بیست، یعنی زمان رواج اندیشه‏های چپ‏گرایانه در کشور و به ویژه در آثار صادق هدایت، جلال آل احمد، بزرگ علوی، ابراهیم گلستان و محمود اعتمادزاده، مشاهده کرد. با این حال این اندیشه‏ها، بعد از انشعاب حزب توده نقش کم‏رنگ‏تری در داستان‏های این دهه ایفا می‏کند. داستان‏های حاجی آقا از صادق هدایت، به دزدی رفته‏ها از ابراهیم گلستان، زن زیادی از جلال آل احمد، نامه‏ها از بزرگ علوی و دختر رعیت از محمود اعتمادزاده، داستان‏های بررسی شده در‏ این تحقیق‏اند. اندیشه‏های چپ‏گرایانه و تأثیر حزب توده را در داستان‏های حاجی آقا، نامه‏ها و دختر رعیت به وضوح می‏توان دید؛ اندیشه‏هایی که آن‏ها را منطبق با نظریات لوکاچ و گلدمن، ساخته است. در این آثار، خودآگاهی پرولتاریایی، نقش افراد روشنفکر در این خودآگاهی، حزب‏گرایی، مبارزه علیه جامع? بورژوایی و انقلاب جهت تغییر در حیات اجتماعی توسط طبق? کارگر یا پرولتاریا از اندیشه‏های برگرفته از آرای لوکاچ و در مواردی گلدمن است. علاوه بر آن، سبک رئالیستی این داستان‏ها نیز، منطبق با اندیشه‏های این دو نظریه‏پرداز است. اما داستان به دزدی رفته‏ها در مخالفت با فعالیت‏های حزب توده و تردید در درستی اندیشه‏های آن‏ها نگاشته شده است‏. ابهام و تردید حاکم بر فضای داستان حاکی از این موضوع است، بنابراین این داستان را نمی‏توان منطبق با اندیشه‏ها و نظریات لوکاچ و گلدمن چه از لحاظ محتوا و چه از لحاظ سبک مورد استفاده، دانست. داستان زن زیادی نیز به دور از اندیشه‏های حزب توده و تحت تأثیر اندیشه‏های اگزیستانسیالیستی و بازتاب وضعیت اسف‏بار زنان در ایران نوشته شده است. در این داستان نیز اندیشه‏های دو نظریه‏پرداز مورد نظر به ویژه در زمین? مبارزه علیه جامع? طبقاتی را نمی‏توان دید. حتی سبک نویسنده در نگارش این اثر نیز مطابق اندیشه‏های آن‏ها مبنی بر سبک رئالیسم، نیست. کلیدواژگان: جامعه‏شناسی ادبیات، لوکاچ، گلدمن، حوادث تاریخی ایران بین سال‏های 1320 تا 1332، حاجی آقا، به دزدی رفته‏ها، زن زیادی، نامه‏ها، دختر رعیت.